دکتر لیلی بریم نژاد، مجری طرح تحقیقاتی با عنوان "تبیین درک اعضای هیئت علمی از چالش ها و فرصت های آموزش پزشکی در محیط متاورس" در گفتگویی با روابط عمومی دانشگاه به تشریح این طرح پرداخت.

-

_ با تشکر از حضور در این مصاحبه لطفا خودتان را معرفی کرده و سوابق علمی، پژوهشی، اجرایی و عملی خود و فعالیت‌های مرتبط با این پژوهش را بیان کنید:

لیلی بریم نژاد هستم استاد تمام پرستاری و در حال حاضر رئیس مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری و مامایی هستم. علاوه بر پرستاری، کارشناسی ارشد یادگیری الکترونیکی در علوم پزشکی و فلوشیپ سنجش و اندازه گیری نیز دارم، همچنین عضو شورای پژوهشی مرکز تحقیقات آموزش پزشکی و شورایHSR  معاونت آموزشی دانشگاه نیز هستم.

_ دلیل اصلی شما برای انتخاب این طرح تحقیقاتی و پژوهش چه بود و چه کسانی در این تحقیق یاری دهنده شما بودند؟

پیشرفت فوق سریع تکنولوژی در آموزش به‌خصوص بعداز دوران کووید قابل انکار نیست. از جمله جدیدترین نوآوری‌ها در دنیای دیجیتال، استفاده از محیط های مجازی سه بعدی است. متاورس اصطلاحی است که معمولاً برای اشاره به واقعیت مجازی و واقعیت افزوده  استفاده می‌شود و هم اکنون بخش هوش مصنوعی نیز به آن اضافه شده است. متاورس تبدیل به یک کلمه کلیدی شده و بسیاری از مدرسان و محققین دنیا شروع به ارائه چندین برنامه آینده و سناریوهای اجرایی در شیوه‌های یادگیری خود کردند.

علاقه فزاینده به چشم انداز آموزشی از طیف گسترده ای از امکانات از جمله فضای مجازی که بازنمایی‌های واقعی از خود ارائه می‌دهد و احتمالاً جنبه اجتماعی آموزش و یادگیری را افزایش می‌دهد، نشات می‌گیرد. با این حال، این اصطلاح  در کشور ما به‌خصوص در حوزه آموزش علوم پزشکی به نسبت جدید است و نیاز به تحقیقات در مورد آن احساس شد. به نظر می رسید قبل از هر اقدامی بهتر است درک اعضای هیئت علمی از چالش و فرصت‌های متاورس در آموزش پزشکی سنجیده شود تا بتوان بر اساس نظر متخصصان در مطالعات آتی اقداماتی مبنی بر شواهد انجام داد. این طرح با همکاری اعضای مرکز تحقیقات آموزش پزشکی از جمله دکتر دلاوری، دکتر دانی و دکتر بیگدلی طراحی شد و در مرحله اجرا، نظرات متخصصین از دانشگاه‌های مختلف کشور دریافت و تحلیل شد.

_ پژوهش تان را معرفی کرده و با معرفی ویژگی و نوآوری‌های آن در خصوص موضوعات و محورهای آن شرح دهید:

این مطالعه با رویکرد کیفی و مصاحبه با متخصصان انجام شد. تمام اعضای هیئت علمی دانشگاه‌های علوم پزشکی که در رشته‌های آموزش پزشکی و یادگیری الکترونیکی سابقه تدریس دارند به عنوان مشارکت کننده در نظر گرفته شدند. نمونه گیری به‌صورت هدفمند و سپس گلوله برفی انجام شد و به منظور کسب دیدگاه اعضای هیئت علمی در حوزه متاورس، فراخوان شرکت طرح در گروه‌های مجازی هیئت علمی داده شد که مورد استقبال قرار نگرفت. سپس با توجه به شناختی که از اعضای هیئت علمی متخصص در حوزه آموزش پزشکی و به خصوص یادگیری الکترونیکی وجود داشت، با متخصصین این حوزه تماس گرفته شد و اکثر افراد اظهار بی اطلاعی از این حوزه می‌کردند تا در نهایت بعد از وبیناری که در دانشگاه علوم پزشکی تبریز با عنوان متایونیورس (دانشگاه مبتنی بر متا) برگزار شد، افراد علاقه‌مند و مطلع با این حوزه شناسایی شده و به عنوان نخستین نفر با یکی از پیشگامان حوزه second life در آموزش پزشکی که دارای مقالات متعدد و صاحب نظر در حوزه آموزش پزشکی، یادگیری الکترونیکی و از اعضای دبیرخانه شورای آموزش پزشکی عمومی وزارت بهداشت مصاحبه انجام شد.

این فرد عضو کارگروه یادگیری الکترونیکی کشوری و همچنین کمیته علمی همایش یادگیری الکترویکی بود و موفق به اخد تاییدیه WFME برای آموزش پزشکی شده بودند و عضو کمیته WFME  بودند، مصاحبه از طریق گوگل میت انجام و ضبط شد و بلافاصله پیاده سازی شد. پس از مصاحبه راهنمای مصاحبه مجدد اصلاح شد. با توجه به پراکندگی جغرافیایی مشارکت کنندگان تمام مصاحبه‎‌ها به‌صورت مجازی و پلتفرم و زمانی که پیشنهاد می‌دادند برگزار شد. مدت زمان مصاحبه‌ها از 63 دقیقه تا 110 دقیقه متغیر بود، افراد مصاحبه شونده 8 نفر عضو هیئت علمی و یک نفر متخصص متاورس و آشنا با آموزش علوم پزشکی بودند.

بر اساس تلفیق نتایج حاصل از مرور محدوده و مصاحبه با متخصصین آموزش پزشکی، چالش‌های کاربرد این حوزه در آموزش پزشکی را می‌توان به شرح ذیل دسته بندی کرد:

1. دسترسی محدود به فناوری: بسیاری از دانشجویان پزشکی در این مناطق ممکن است در دسترسی به متاورس و شرکت در تجارب یادگیری مجازی با مشکل مواجه شوند.

2. محدودیت‌های زیرساخت: کشورهای در حال توسعه اغلب با زیرساخت‌های فناوری ناکافی، از جمله برق قابل اعتماد، اتصال به اینترنت و سخت‌افزار رایانه دست و پنجه نرم می‌کنند. پهنای باند محدود اینترنت و قطع مکرر برق چالش‌های رایجی هستند که دانشکده‌های پزشکی در کشورهای در حال توسعه با آن مواجه هستند.

3. شکاف دیجیتال: شکاف دیجیتالی بین مناطق شهری و روستایی چالش‌های آموزش پزشکی در کشورهای در حال توسعه را تشدید می‌کند. این نابرابری دانشجویان در مناطق روستایی را از بهره‌گیری کامل از فرصت‌های یادگیری مبتنی بر متاوریسم باز می‌دارد.

4. آموزش محدود اعضای هیئت علمی: آموزش ناکافی و فرصت‌های توسعه حرفه ای برای دانشکده پزشکی در کشورهای در حال توسعه چالشی اساسی برای گنجاندن فن آوری‌های متاورس در شیوه‌های آموزشی آنها ایجاد می‌کند. بسیاری از اعضای هیئت علمی پزشکی فاقد مهارت‌های سواد دیجیتال لازم برای استفاده مؤثر از واقعیت مجازی و سایر ابزارهای متاورس هستند.

5. پیامدهای هزینه: اجرای برنامه‌های آموزش پزشکی مبتنی بر متاورس می‌تواند پرهزینه باشد، به ویژه در محیط های محدود به منابع. هزینه‌های مرتبط با دستیابی به سخت افزار، مجوزهای نرم افزاری و پشتیبانی فنی لازم ممکن است از تخصیص بودجه موجود برای آموزش پزشکی در کشورهای در حال توسعه بیشتر باشد. یک مطالعه منتشر شده در مجله بین المللی بورسیه تحصیلی پزشکی نشان داد که محدودیت‌های مالی یکی از موانع اصلی ادغام فناوری در برنامه‌های درسی پزشکی در کشورهای کم درآمد است.

6. محدودیت های قانونی: با توجه به محدودیت‌های قانونی استفاده از پلتفرم‌های مورد نیاز  در ایران (فیلترنیگ) دسترسی به این محیط با چالش‌های قانونی مواجه است.

با این وجود امکانات بی پایان هستند و فناوری همچنان در حال تکامل است، بنابراین موارد استفاده از متاورس در آموزش برای مراقبت‌های بهداشتی احتمالاً در سال‌های آینده گسترش خواهد یافت.

_ آیا این پژوهش به مرحله اجرا و یا بهره برداری درآمده است؟

این مطالعه یک مطالعه پایه است که با شناخت فرصت و چالش‌ها؛ سیاستگذار می‌تواند برنامه توسعه این ابزار را در آموزش فراهم آورد.

این طرح پژوهشی چه گره ای از مشکلات مردم باز خواهد کرد؟

طرح‌های پژوهش در آموزش دیر بازده هستند و در حقیقت سرمایه ای هستند و به‌طور غیر مستقیم بر مشکلات مردم تاثیر دارند. به عنوان مثال در همین طرح اگر چالش‌های پیاده سازی آموزش در محیط متاورس مرتفع و یا حتی کم شود و دانشجویان بتوانند در این محیط آموزش ببینند طبق مطالعاتی که در سایر کشورها انجام شده هزینه آموزش کم می‌شود و کیفیت آموزش بهتر می‌شود. در نظر بگیرید که اگر دانشجوی پزشکی یا پرستاری قبل از ورود به محیط واقعی بیمارستان در محیط بیمارستان متاورسی 100 بیمار را ویزیت کرده باشد یا مراقبت خاصی را انجام داده باشد، با خطای کمتری دوره آموزشی خود را طی خواهد کرد و کیفیت آموزش بهتری خواهد داشت، البته تاثیر استفاده از این محیط برای آموزش دانشجویان نسل z و آلفا بیشتر خواهد بود. قطعا اجرای این برنامه‌ها بدون شناخت چالش‌های آن در محیط بومی ما غیر ممکن بود.

_ انتظار شما از مسئولین و متولیان امور پژوهشی در زمینه حمایت و یا توسعه فعالیت‌های مشابه چیست و چه راهکارهایی را پیشنهاد می‌کنید؟

دانش آموختگان ما مستقیم با سلامت مردم در ارتباط هستند. کوچکترین نقصی در فرایند آموزش آنها می‌تواند با جان مردم در ارتباط باشد. اما متاسفانه طرح‌هایی اثر گذار محسوب می‌شوند که مستقیم به تولید محصول فیزیکی مانند دارو، ربات و اپلیکیشن منتج شود. درحالیکه دانش آموخته‌های ما باید محصول در نظر گرفته شوند و هر طرحی که به ارتقای دانش، مهارت و از همه مهمتر نگرش دانشجویان و دانش آموختگان منجر شود باید به‌عنوان طرح اثر گذار در نظر گرفته شود و حمایت شود.

همین راهی که هم اکنون دانشگاه علوم پزشکی ایران در پیش گرفته و رسانه ای کردن نتایج پژوهش به نظرم بسیار ارزشمند است. در همین راستا می‌توان پادکست‌هایی هم در نظر گرفت و در شبکه‌های اجتماعی جهانی نیز بارگذاری کرد. البته همانطور که ما در نتایج همین تحقیق نیز به‌دست آوردیم برای ممنوعیت و محدودیت ورود به برخی وب سایت‌ها یا به‌دلیل تحریم یا به‌دلیل ممنوعیت داخلی باید حتما باید چاره ای اندیشیده شود.

_ اگر توضیح دیگری درخصوص برنامه‌های جاری، آینده و اهداف تان دارید در خاتمه این گفت‌وگو بفرمایید

ایده ای که در همین راستا از نتایج تحقیقات ما به‌دست آمد، درصورتی‌که چالش‌های موجود مرتفع شود ایجاد شعبه متاورسی دانشگاه است که اگر محقق شود می‌توانیم در عرصه بین الملل حضور پر رنگ‌تری داشته باشیم و دانشجویان بین الملل بیشتری جذب شود.

-

(مشاهده پیام ترجمان دانش در پایگاه نتایج پژوهش های سلامت کشور)