خانم دکتر فرشته گلاب مجری طرح تحقیقاتی با عنوان "بررسی مولکولی و شناسایی واریانت های ژنتیکی دخیل در پاتوژنز Oculocutaneous Albinism با استفاده از تکنیک Whole-Exome Sequencing" در گفتگویی به تشریح این طرح پرداخت. 

-

1- با تشکر از حضور در این مصاحبه، لطفا خودتان را معرفی کرده و سوابق علمی، پژوهشی، اجرایی و عملی خود و فعالیت های مرتبط با این پژوهش را بیان کنید:

 ضمن سلام و ادای احترام خدمت شما و تمامی همکاران، از فرصت فراهم شده قدردانی می کنم. من دکتر فرشته گلاب، دانشیار فیزیولوژی از دانشگاه علوم پزشکی تهران و عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات سلولی و مولکولی دانشگاه علوم پزشکی ایران هستم. ژنتیک و فیزیولوژی پزشکی به طور تخصصی، محورهای اصلی فعالیت من در حوزه های مطالعاتی و تحقیقاتی محسوب می شوند و در این مسیر با تکیه بر جنبه های تشخیصی و درمانی همواره تلاش شده است اهداف مطالعاتی در زمینه بالینی همگرا و متمرکز باشند تا بتوان در جهت تحقق رسالت اصلی علوم پایه پزشکی و گسترش دامنه دانش های تخصصی این حوزه حرکتی فعال و پویا داشت. در همین راستا، در طول سال ها فعالیت و همکاری های پژوهشی، پروژه‌ های متعددی را در سطح ملی و بین ‌المللی طراحی و اجرا نمودیم که هر یک در حیطه خود نمایانگر اهمیت و جایگاه ویژه تحقیقات علمی و البته تداوم و دنباله روی فعالیت های پژوهشی در این مسیر می باشد.

2- دلیل اصلی شما برای انتخاب این طرح تحقیقاتی چه بود و چه کسانی در این پژوهش یاری دهنده شما بودند؟

علت طراحی و انتخاب این طرح را می‌توان در پیامدهای ناشی از این نوع اختلال کاوش کرد. بیماری آلبینیسم، به ویژه آلبینیسم چشمی پوستی (Oculocutaneous Albinism) یکی از بیماری ‌های ژنتیکی است که متأسفانه در بسیاری از جوامع از آن غفلت شده است. این ناهنجاری نه تنها ظاهر افراد مبتلا را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه مشکلات بینایی و پوستی جدی نیز برای آن ‌ها به همراه دارد. از سوی دیگر، به دلیل تنوع فنوتیپی و ژنتیکی این اختلال، نیاز به مطالعات ژنتیکی عمیق در سطوح مختلف وجود داشت تا بتوانیم به شناخت دقیق ‌تری از عوامل پاتوژنیک و بیماری زا دست پیدا کنیم.

در این مسیر، اساتید و همکارانی همچون دکتر سوده نامجو، دکتر جواد محمدی اصل و همچنین محققین مرکز تحقیقات از جمله آقای محسن ملک نیا و آقای سید محراب صفدری نقش مهمی ایفا کردند. همکاری ‌های بین ‌رشته ‌ای و بین دانشگاهی منجر به دسترسی و انجام آزمایش های تخصصی گردید. تبادل نظرهای علمی میان اعضای تیم و اساتید، به ما این امکان را داد تا از زوایای مختلف به مسئله نگاه کنیم و به نتایج قابل توجهی دست یابیم.

3- پژوهش تان را معرفی کرده و با معرفی ویژگی ها و نوآوری های آن در خصوص موضوعات و محورهای آن شرح دهید:

در این پژوهش، که به بررسی مولکولی و شناسایی واریانت ‌های ژنتیکی دخیل در پاتوژنزآلبینیسم چشمی پوستی  می‌پردازد، تلاش کردیم تا با استفاده از تکنیک‌ های پیشرفته همچون توالی یابی کل اگزوم (Whole-Exome Sequencing) به شناسایی واریانت ‌های جدید در این اختلال ژنتیکی بپردازیم. با توجه به درگیر بودن ژن های متنوع و غیرقابل پیش بینی در این نوع ناهنجاری و از آنجا که تاکنون درمان قطعی برای این بیماری شناسایی نشده و یافته های تشخیصی و یا پیش آگهی دهنده زیادی نیز در دسترس نیست. یکی از بهترین گزینه ها جهت ردیابی جهش ها و شناسایی ژن های بیماری زا، تکنیک آزمایشگاهی توالی یابی کل اگزوم (WES) می باشد. توالی یابی کل نواحی اگزونی (اگزوم) در تشخیص های بالینی بسیار موثر است و می تواند نمایی جامع از آرایش ژنتیکی یک ناهنجاری را ارائه دهد. به عبارت دیگر، با به کارگیری این روش می توان مجهولات مرتبط با بیماری زایی این اختلال را رمزگشایی کرد و ردپای عامل آن را در خانواده ردیابی و دنبال کرد که خود می تواند سرآغازی برای طراحی فرآیندهای تشخیصی، غربالگری و درمانی جدید باشد. نوآوری این پژوهش شامل شناسایی واریانت جدیدی است که برای اولین بار در پایگاه ClinVar ثبت و نمایه شد. شناسایی این واریانت، علاوه بر ایجاد امکان برای توسعه روش ‌های درمانی و پیشگیری موثر، ارتباط میان ژنوتیپ و فنوتیپ بیماران را فراهم می کند تا دریابیم چگونه واریانت ‌های ژنتیکی می‌توانند به بروز علائم بالینی مختلف و متنوع منجر شوند. این یافته ها می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا کمک شایانی نماید. این پژوهش می‌تواند الهام‌ بخش تحقیقات بیشتر و سرآغاز مطالعات جدید تر در سطوح مختلف پروتئینی و فارماکولوژیک باشد.

4- آیا این پژوهش به مرحله اجرا و بهره برداری رسیده است؟

همانطور که اشاره شد، ماهیت یافته های حاصل از این پژوهش به صورت پویا و اثر بخش قابل اجرا، بهره برداری و حتی توسعه می باشد. پس از شناسایی واریانت جدید و تأیید آن از طریق تکنیک توالی یابی سنگر ((Sanger Sequencing، ما توانستیم اطلاعات به دست آمده را در پایگاه‌ معتبر علمی همچون ClinVar ثبت و نمایه کنیم. این اطلاعات اکنون در دسترس محققان و پزشکان در سراسر جهان است و می‌تواند در فرآیند تشخیص و مشاوره ژنتیکی به کار گرفته شود.

علاوه بر این، نتایج این تحقیق توانسته است به عنوان یک مدل تحقیقاتی برای بررسی سایر اختلالات ژنتیکی نادر نیز مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به اینکه واریانت ژنتیکی شناسایی شده در این پژوهش می‌تواند به عنوان مارکر ژنتیکی برای پیش آگهی و تشخیص زودهنگام ناهنجاری مورد استفاده قرار گیرد، امیدواریم که در آینده نزدیک بتوانیم این روش را به عنوان یک پروتکل غربالگری در تشخیص ‌های بالینی ژنتیکی گسترش دهیم و به طور کارآمد از آن استفاده کنیم.

5- این طرح پژوهشی چه گره ای از مشکلات مردم باز خواهد کرد؟

این پژوهش می تواند به چند طریق به حل مشکلات بیماران مبتلا به آلبینیسم چشمی پوستی کمک کند. اولاً، با شناسایی واریانت های جدید و درک بهتر مکانیسم های مولکولی بیماری، ما می‌توانیم روش های تشخیصی دقیق تر و سریع تری را توسعه دهیم. این امر به تشخیص زودهنگام بیماری و شروع مداخلات درمانی مناسب کمک می کند. ثانیا، این اطلاعات می‌تواند در مشاوره ژنتیک به خانواده های در معرض خطر کمک قابل توجهی کند. یکی از مهم ‌ترین چالش ‌هایی که خانواده‌ های دارای فرزند مبتلا به آلبینیسم با آن مواجه هستند، عدم دسترسی به اطلاعات دقیق ژنتیکی و نبود تشخیص زودهنگام است. این امر باعث می‌شود که خانواده ‌ها نتوانند به درستی برای آینده فرزندان خود برنامه‌ریزی کنند و همچنین خطر تکرار این اختلال در نسل‌ های بعدی نیز وجود داشته باشد.

یافته های این تحقیق می‌تواند سنگ بنایی برای ایجاد فرآیند هایی باشد که امکان پیشگیری از تولد نوزادان مبتلا را مهیا می‌کند یا احتمال وقوع آن را کاهش می‌دهد. علاوه بر این، درک بهتر پاتوژنز بیماری می‌تواند راه را برای توسعه درمان های جدید و مؤثرتر هموار کند. در نهایت، با توجه به شیوع بالای ازدواج های فامیلی در استان های مختلف و همچنین در سطح کشور، این پژوهش می‌تواند به افزایش آگاهی عمومی درباره این ناهنجاری ژنتیکی کمک کند و حمایت های اجتماعی بیشتری را برای بیماران به همراه داشته باشد.

6- انتظار شما از مسئولین و متولیان امور پژوهشی در زمینه حمایت و یا توسعه فعالیت های مشابه چیست و چه راهکارهایی پیشنهاد می کنید؟

از مسئولین و متولیان امور پژوهشی انتظار داریم که حمایت بیشتری از تحقیقات مخصوصا پژوهش های مولکولی در زمینه بیماری های ژنتیکی و اختلالات نادر داشته باشند. این حوزه از علم، به دلیل پیچیدگی و هزینه ‌های بالای آزمایشگاهی، نیازمند منابع مالی و زیرساخت ‌های قوی می‌باشد. بدون حمایت ‌های کافی، محققان قادر نخواهند بود تا به داده ‌های جدید و نوآورانه ‌ای دست یابند که برای پیشرفت علم و بهبود سلامت عمومی حیاتی است. این بیماری ها اگرچه شیوع کمی دارند، اما تأثیر قابل توجهی بر زندگی بیماران و خانواده های آن ها می گذارند. پیشنهاد می کنم بودجه های تحقیقاتی بیشتری به این حوزه اختصاص داده شود و زیرساخت های لازم برای انجام تحقیقات پیشرفته مولکولی فراهم گردد. همچنین، تسهیل همکاری های بین المللی و تبادل دانش و تجربیات با محققان سایر کشورها می تواند بسیار مفید باشد. ایجاد شبکه های تحقیقاتی ملی برای بیماری های نادر و حمایت از محققان جوان و مستعد در این زمینه نیز می‌تواند به پیشرفت تحقیقات کمک کند.

یکی از راهکارهایی که می‌توان پیشنهاد داد، ایجاد صندوق ‌های حمایتی ویژه برای پژوهش ‌های ژنتیکی است. این صندوق‌ ها می‌توانند به پژوهشگران این امکان را بدهند که بدون دغدغه مالی، به تحقیق و پژوهش در این حوزه پرداخته و نتایج خود را به سطح بالینی برسانند. همچنین، ایجاد شبکه ‌های همکاری بین‌ المللی و افزایش دسترسی به بانک ‌های اطلاعاتی جهانی می‌تواند به تبادل اطلاعات و تجربیات بین محققان کمک کند و سرعت پیشرفت در این حوزه را به طور چشمگیری افزایش دهد.

7- اگر توضیح دیگری درخصوص برنامه های جاری، آینده و اهداف تان دارید در خاتمه این گفتگو بفرمایید:

در خاتمه، باید بگویم که این پژوهش تنها آغاز راه است. ما در نظر داریم مطالعات بیشتری را در زمینه عملکرد واریانت جدید شناسایی شده انجام دهیم و همچنین تحقیقات خود را به سایر بیماری ها گسترش دهیم. هدف نهایی ما توسعه روش های درمانی جدید و مؤثر برای این ناهنجاری ها می‌باشد. امیدوارم با ادامه این تحقیقات و همکاری با سایر محققان و مراکز تحقیقاتی و درمانی بتوانیم گام های بزرگی در جهت بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اختلالات ژنتیکی برداریم. همچنین یکی دیگر از برنامه های آتی، همکاری‌های بین‌المللی جهت ورود به پروژه‌ های گسترده‌تر ژنتیکی و استفاده از تکنیک‌های نوین مانند کریسپر (CRISPR) جهت بررسی جهش‌های ژنتیکی می‌باشد.

امید داریم یافته های این پژوهش در راهنمایی خانواده‌ها و جلوگیری از بروز بیماری‌های ارثی نقشی مؤثر ایفا کند. یکی از اهداف بلند مدت ما، تشکیل یک پایگاه داده ملی برای واریانت ‌های ژنتیکی می‌باشد تا بتواند به عنوان یک مرجع برای محققان و پزشکان در سراسر کشور مورد استفاده قرار گیرد. این پایگاه داده نه تنها به تشخیص زودهنگام بیماری ‌های ژنتیکی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان یک ابزار آموزشی، نقشه جامعی را برای دانشجویان و محققان جوان فراهم کند.

در پایان، امیدوار هستیم که این پژوهش بتواند گامی در جهت بهبود سلامت جامعه و کاهش بار بیماری‌ های ژنتیکی باشد و از همه همکاران و پژوهشگرانی که در این مسیر با ما همراه بودند، صمیمانه قدردانی می‌کنیم. همچنین لازم میدانم یک تشکر ویژه از آقای محسن ملک نیا (فارغ التحصیل رشته هماتولوژی) داشته باشم که کمک های فراوانی در جهت انجام پروژه و همچنین آنالیز یافته ها داشته اند.